Του Δημήτρη Κατσούλη,
Δικηγόρου, πρ. Δημάρχου Αυλώνος
Ευβοίας
Περιφερειακού Σύμβουλου Στερεάς Ελλάδας
Παρακολουθώντας την Γενική Συνέλευση της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδος
(ΕΝΠΕ) (Αθήνα 13 Νοεμβρίου 2025) η οποία είχε ως θέμα: «Επανεκκίνηση Τώρα. Νέος
Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ιστορική ευκαιρία Θεσμικής Μετεξέλιξης και
Περιφερειακής Διακυβέρνησης» με έκπληξη
διαπίστωσα και εγώ ότι η συζήτηση γίνεται χωρίς ο Υπουργός να έχει παρουσιάσει
τον Νέο Κώδικα, ούτε καν τις βασικές αλλαγές που προσδοκά με τον τίτλο της
Γενικής Συνέλευσης η περιφερειακή αυτοδιοίκηση. Συζήτησαν συνεπώς για έναν
Κώδικα που θα έρθει -κατά τα λεγόμενα του Υπουργού- αλλά είναι άγνωστο το
περιεχόμενο πέραν των αριθμητικών αναφορών ή γενικών αφορισμών και της
μοναδικής γνωστής εξαγγελίας περί του εκλογικού συστήματος της ακραίας
πλειοψηφικής εκλογής τύπου Νησιών Φίτζι.
Ο Πρόεδρος της ΕΝΠΕ, κ. Γιώργος Χατζημάρκος, Περιφερειάρχης Νοτίου
Αιγαίου, στην ομιλία του στην δεύτερη ημέρα της Συνέλευσης (14.11.2025) όπου το
θέμα ήταν ο Οικονομικός Απολογισμός της ΕΝΠΕ, σε αντίθεση με τους διθυράμβους
της πρώτης ημέρας, παραδέχθηκε ότι οι Περιφέρειες δεν περιμένουν τίποτε
σημαντικό από τον Νέο Κώδικα παρά μόνο την συστηματική τακτοποίηση της
νομοθεσίας, δηλαδή μία τυπική κωδικοποίηση και όχι Ιστορική ευκαιρία Θεσμικής
Μετεξέλιξης και Περιφερειακής Διακυβέρνησης. Πάλι καλά!!!
Ως απαύγασμα αυτής της μη ιστορικής ευκαιρίας καταθέτω τις παρακάτω
σκέψεις και συμπεράσματα.
Από το 2016 οι Περιφερειάρχες έχουν λανσάρει το σύνθημα: "Από την
περιφερειακή αυτοδιοίκηση στην περιφερειακή διακυβέρνηση». Έκτοτε αυτό
επαναλαμβάνεται σχεδόν μονότονα. Προφανώς εννοούν ότι το θεσμικό κέντρο του
δεύτερου βαθμού τοπικής αυτοδιοίκησης
πρέπει να προσλάβει χαρακτηριστικά θεσμού διακυβέρνησης, υπονοώντας ότι
η δεκαπεντάχρονη πορεία του θεσμού, από το 2010 έως σήμερα, δεν έχει παρά τα
χαρακτηριστικά του διοικητικού θεσμού, δηλαδή δεν ασκούν πολιτική στοχοθεσία
και δεν διαθέτουν τα συνταγματικά προσδιορισμένο πεδίο ελευθερίας δράσης και
πρωτοβουλίας, στοιχεία που συνθέτουν τον σκληρό πυρήνα του συνταγματικού
κεκτημένου της Αυτοδιοίκησης!!!. Προφανώς και ορθά εντοπίζουν το διακύβευμα
της διακυβέρνησης στο άρθρο 3 του
Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας όπου καταστρώνεται το δικαίωμα και η
υποχρέωση της τοπικής αυτονομίας η οποία στο επίπεδο των Περιφερειών
προσδιορίζεται ως «περιφερειακή αυτονομία».
Το σύνθημα «από την περιφερειακή αυτοδιοίκηση στην περιφερειακή
αυτονομία» εάν επιχειρηθεί να προσεγγισθεί με όρους συνταγματικών
νομικοπολιτικών εννοιών μάλλον σε αντίφαση και ασάφεια θα οδηγήσει. Επειδή όμως
οι έννοιες στην πολιτική πρέπει να έχουν σαφές περιεχόμενο, όπως και στην
νομική, είναι αναγκαίο να αποσαφηνισθούν.
Η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση για να μετατραπεί σε περιφερειακή
διακυβέρνηση, πρέπει πρωτίστως να παραμείνει πραγματική αυτοδιοίκηση, όπως
καταστρώνεται στο άρθρο 102 Συντ. και όπως καταστρώνεται περαιτέρω με την
έννοια της τοπικής αυτονομίας στο άρθρο 3 του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής
Αυτονομίας.
Ασφαλής δρόμος για να κατανοηθεί η πραγματική έννοια της περιφερειακής
αυτοδιοίκησης – αυτονομίας και να προσδιοριστεί το περιεχόμενο της
περιφερειακής διακυβέρνησης είναι το άνοιγμα των λειτουργιών παραγωγής θεσμικού
οράματος σε όλους τους αιρετούς της Περιφέρειας, δηλαδή να μην είναι μόνο
υπόθεση προσδιορισμού από τους εκάστοτε δέκατρεις (13) Περιφερειάρχες αλλά από
το σύνολο αυτών και των περιφερειακών
συμβούλων, από τις παρατάξεις της ευρείας πλειοψηφίας και από τις παρατάξεις
της περιορισμένης μειοψηφίας.
Προϋπόθεση για να έχουμε περιφερειακή διακυβέρνηση, δηλαδή κατά την
έννοια της τοπικής αυτονομίας του άρθρου 3 του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής
Αυτονομίας, ικανότητα και δικαίωμα διεύθυνσης και ρύθμισης των δημοσίων
υποθέσεων που ανήκουν στην αρμοδιότητα των Περιφερειών, πρέπει να έχουμε
πολυεπίπεδη διακυβέρνηση και σύστημα διακυβέρνησης της Περιφέρειας που να
πληροί τους όρους της παρ.2 του άρθρου 3 του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής
Αυτονομίας, δηλαδή οι εξουσίες της διεύθυνσης και της ρύθμισης να ασκούνται από
δημοκρατικά εκλεγμένα συλλογικά βουλευόμενα (αντιπροσωπευτικά όργανα) τα οποία
να έχουν υπαγόμενα ενώπιον τους εκτελεστικά όργανα τα οποία ασφαλώς θα πρέπει
να λογοδοτούν στα συλλογικά βουλευόμενα όργανα και να υπάγονται στον πολιτικό
τους έλεγχο. Με άλλα λόγια στον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας, όπως
εξάλλου επιτάσσει και το ευρωπαϊκό κεκτημένο της αυτοδιοίκησης αλλά και της
αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, η περιφερειακή διακυβέρνηση είναι επίπεδο της
πολυεπίπεδης διακυβέρνησης η οποία στην πολιτειακή της διάσταση δεν μπορεί παρά
να είναι δημοκρατική καθώς η νομιμοποίησή της πηγάζει διαμέσου της αιρετότητας
από την λαϊκή κυριαρχία.
Η περιφερειακή διακυβέρνησης υπό την έννοια αυτή δεν είναι μετεξέλιξη
της αυτοδιοίκησης αλλά η πιο γνήσια, αυθεντική και ουσιαστική εκδοχή της καθώς
εμβαθύνει την τοπική αυτονομία και την δημοκρατική νομιμοποίηση.
Όλα τα παραπάνω δεν έχουν σημασία εάν δεν αποκτήσουν συγκριμένο θεσμικό
και πολιτικό περιεχόμενο.
Η περιφερειακή διακυβέρνηση προϋποθέτει την άσκηση σημαντικών εξουσιών
στο πλαίσιο της κατανομής των δημοσίων πολιτικών στα τρία βασικά επίπεδα του
πολιτιοδιοικητικού συστήματος, στο Κεντρικό Κράτος, στις Περιφέρειες και στους
Δήμους. Δεν υπάρχει η εξουσία της διακυβέρνηση χωρίς σημαντικό μερίδιο
πολιτειακής εξουσίας σε όλες τις
δημόσιες πολιτικές πλην εκείνων που είναι αποκλειστικά στην ευθύνη του
κεντρικού κράτους. Συνεπώς χωρίς κατανομή σημαντικών αρμοδιοτήτων, πόρων και
λειτουργικών μέσων δεν υπάρχει εξουσία διακυβέρνησης.
Οι αρμοδιότητες των Περιφερειών, όπως και των Δήμων, πρέπει να
ασκούνται σε ένα πλαίσιο ελευθερίας δράσης και πρωτοβουλίας που τους επιτρέπει
να προσδιορίζουν την πολιτική τους στοχοθεσία και να την εφαρμόζουν ως
ανταπόκριση στην πολιτική εντολή, στοιχείο κυρίαρχο στην δημοκρατική εκλογική διαδικασία
ανάδειξης των αιρετών οργάνων τους. Συνεπώς μόνο η άσκηση ελέγχου νομιμότητας
από Ανεξάρτητη Αρχή Εποπτείας μπορεί να διασφαλίσει την περιφερειακή
διακυβέρνηση. Γιαυτό η κατάργηση των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων και σε κάθε
περίπτωση η κατάργηση της υπαγωγής των Περιφερειών στην εποπτεία τους είναι ένα
από τα αναγκαία βήματα για την περιφερειακή διακυβέρνηση.
Εάν όλα τα παραπάνω δεν συντρέξουν ως σύστημα ρυθμίσεων στο λεγόμενο
νέο Κώδικα Αυτοδιοίκησης τότε αυτός θα υπολείπεται των προσδοκιών των αιρετών
των Περιφερειών.
Με τα έως τώρα δεδομένα, δεν προκύπτει η κατάστρωση της δημοκρατικής
πολυεπίπεδης διακυβέρνησης και συνεπώς η πραγμάτωση της προσδοκίας των
Περιφερειών από τον λεγόμενο και αναμενόμενο νέο Ενιαίο Κώδικα Αυτοδιοίκησης ο
οποίος διαφημίζεται ως «μεγάλη μεταρρύθμιση» πλην όμως θα απέχει παρασάγγας από
αυτή την προκαταβολική ετικέτα.
Άλλωστε η έως τώρα κυβερνητική πολιτική βρίσκεται στον αντίποδα των
διακηρύξεων της Ένωσης Περιφερειών. Ο συγκεντρωτισμός του λεγόμενου
ψευδεπίγραφα «επιτελικού κράτους», διακατέχει όχι μόνο το θεσμικό πλαίσιο
οργάνωσης και λειτουργίας των Περιφερειών αλλά και την επιχειρησιακή τους
λειτουργία, όπως π.χ. το Περιφερειακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης (Π.Π.Α.) στο οποίο οι
οριστικές εντάξεις πράξεων γίνεται με υπογραφή του αρμόδιου Υπουργού, ενώ ο
προγραμματισμός δεν ανατίθεται στο μοναδικό αρμόδιο όργανο, το Περιφερειακό
Συμβούλιο, αλλά περιορίζεται στην με κλειστές θύρες συνομιλία Περιφερειάρχη και
Υπουργού και στην αλληλογραφία των υπηρεσιών.
Σε ένα πραγματικό σύστημα δημοκρατικής πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, μετά
τον καθορισμό της χρηματοδότησης του Περιφερειακού Προγράμματος Ανάπτυξης ο
προγραμματισμός των έργων γίνεται από το Περιφερειακό Συμβούλιο μετά και την
εφαρμογή διαδικασιών δημοκρατικού προγραμματισμού και εν συνεχεία η υλοποίηση
ακολουθεί με πράξεις των εκτελεστικών οργάνων της Περιφέρειας διατηρώντας το
Συμβούλιο την αρμοδιότητα της παρακολούθησης και του ελέγχου. Κάτι τέτοιο δεν
φαίνεται να καταστρώνει ο αναμενόμενος Κώδικας.
Η διαφημιζόμενη από τον Υπουργό απλούστευση των διαδικασιών,
λαμβάνοντας υπόψη και την έως τώρα θεσμική πρακτική της Κυβέρνησης πιθανότατα
θα βασισθεί στον αποκλεισμό των συλλογικών οργάνων και κυρίως του Συμβουλίου
από τις λειτουργίες διαβούλευσης, ελέγχου και αποφάσεων, περιορίζοντας ακόμη
περισσότερο την περιφερειακή δημοκρατία.
Εν κατακλείδι, η λεγόμενη Περιφερειακή Διακυβέρνηση του συνθήματος της
ΕΝΠΕ εάν παραμείνει ασαφής και χωρίς περιεχόμενο ενδέχεται να χωρεί – αλλά με
πολύ «ζόρι» στους προκαταβολικούς πανηγυρισμούς για την μεγάλη μεταρρύθμιση του
νέου Κώδικα Αυτοδιοίκησης. Η πραγματική και ουσιαστική περιφερειακή
διακυβέρνηση ως εφαρμογή της πολυεπίπεδης δημοκρατικής διακυβέρνησης δεν
αναμένεται να καταστρωθεί με τον Κώδικα και με την κρατούσα σήμερα κυβερνητική
πολιτική. Θα παραμείνει ανεκπλήρωτη και πεδίο αγώνων για το κίνημα της
Αυτοδιοίκησης που επιμένει στην κατοχύρωση του ευρωπαϊκού κεκτημένου και της περιφερειακής αυτοδιοίκησης και στην
συγκρότηση ενός νέου Κράτους Πολυεπίπεδης Δημοκρατικής Διακυβέρνησης.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου